Một điều khá thú vị về đất nước Nhật Bản, đó là người phương Tây rất
thích đem đất nước này ra làm bối cảnh cho các tác phẩm điện ảnh hay
sách truyện của họ. Hollywood từng mời... sao Hàn Bi Rain đóng phim về
các nhẫn giả huyền bí; Wolverine tung hoành tại Nhật Bản, Fast and
Furious từng đem thành phố Tokyo ra làm trường đua, và Chris Bradford -
một tác giả người Anh sinh năm 1974 đã lấy chất liệu Nhật Bản thế kỷ 17
để tạo ra nhân vật samurai ngoại tộc Jack Fletcher.
Một điều
đáng nói, xuyên suốt bộ truyện "Young Samurai" của Chris, Nhật Bản
thường xuyên được đề cập là một quốc gia tồn tại cùng lúc 2 tôn giáo; và
không giống như những đất nước khác, người dân ở đảo quốc này có những
cách rất riêng để dung hòa cùng lúc Phật giáo cùng Thần đạo - đức tin cổ
xưa của người Nhật Bản.
Tạm không bàn tới Phật giáo - một trong những tôn giáo lớn nhất thế
giới, du nhập vào Nhật Bản vào thế kỷ thứ sáu sau Công nguyên - hãy mạn
bàn một chút về Thần đạo Nhật Bản. Người Hy Lạp hay Bắc Âu cổ xưa sùng
bái vạn vật trên đời, từ những lực lượng cổ xưa như Mặt trăng, Mặt trời,
Sông - Núi - Biển khơi cho tới chính những tạo vật được bàn tay con
người tạo ra như bình rượu, cây rìu; về điểm này người Nhật cũng có chút
ít tương đồng. Người Nhật Bản quan niệm rằng vạn vật trên đời đều có
những vị thần đứng sau lưng bảo hộ, trong đó tối cao nhất là vị thần
"khởi nguyên".
Giống như cái cách mà Chúa tạo ra vạn vật trong 7
ngày hay các vị thần Protogenoi tạo nên thế giới trong văn hóa Hy Lạp,
người Nhật tôn thờ Ame-no-Minakanushi như ông tổ của các vị
thần. Ame-no-Minakanushi (Thiên Ngự Trung Chủ) tuy được coi là một trong
ba vị thần đầu tiên tạo nên vạn vật (Zōka Sanshin), thế nhưng bản thân
ngài lại là vị thần đầu tiên được khởi sinh trên Cao Thiên Nguyên
(Takama-ga-hara, chính là cõi trời cao quý trong văn hóa Nhật Bản cổ
xưa). Minakanushi cổ xưa tới mức chính người Nhật cũng không biết quá
nhiều về ông, họ thường gộp chung hình tượng của vị độc thần này với
Diệu Kiến Bồ Tát sau phong trào Shinbutsu bunri - Thần Phật phân li thời
Minh Trị; ông cũng không được thờ phụng ở các phường xã mà chỉ tồn tại ở
các thư tịch cổ, thông qua những bản ghi chép rời rạc.
Những vị
thần tối cao tiếp theo của người Nhật thì quen mặt hơn, do đã được hình
tượng hóa trong nhiều văn hóa phẩm nổi tiếng như bộ truyện tranh Naruto,
Noragami hay trò chơi điện tử nổi tiếng Ōkami. Sự ảnh hưởng sâu rộng
của làn sóng văn hóa Nhật Bản khiến nhiều người trên thế giới dù không
am hiểu Thần đạo cũng từng nghe tới sự tích về Izanagi khuấy nước tạo ra
8 hòn đảo lớn - nguyên dạng của Nhật Bản ngày nay; hay sự tích về
Izanami và vụ lạm sát 1000 người mỗi ngày để rồi trở thành chủ nhân của
Hoàng tuyền (Yomi).

Izanami và Izanagi cũng chính là "cha" và "mẹ" của đất nước Nhật Bản, là
hai vị thần tạo nên những thế lực tối cao đối với một đảo quốc được bao
bọc bởi biển khơi - đó chính là bộ ba Thiên Chiếu Đại Ngự Thần - nữ
thần Mặt trời Amaterasu-Ōmikami; Nguyệt Độc - nam thần Mặt trăng
Tsukuyomi và Tố Trản Ô Tôn Susanoo-no-Mikoto - vị thần của giông bão và
đại dương. Một cách rất tự nhiên, người Nhật hay bất cứ những thượng cổ
nhân nào trên thế giới này đã tôn thờ các lực lượng tự nhiên bằng cách
tạo ra những câu chuyện thú vị. Thần
đạo Nhật Bản nổi tiếng là một trong những tôn giáo có nhiều điển tích
thú vị nhất trên thế giới, với sự hiện diện từ nào là thần Biển, thần
Mặt trăng, thần Mặt trời; và cho tới những tạo vật "thật" hơn như lúa
gạo, chiếc cổng đền hay những con cá voi.

Thần đạo của người Nhật cũng đặc biệt ở chỗ hoàn toàn không có kinh kệ;
đồng thời tôn giáo này cũng chẳng có những điều răn đe, cấm cản. Tất cả
những gì mà tôn giáo "thờ vạn vật" này hướng con người ta tới là hình
thái đơn giản nhất của chân - thiện - mỹ, khi chỉ khuyên mỗi người hướng
tới sự trong sáng giản đơn trong thâm tâm, đồng thời tránh phạm vào các
điều ác mà trong đó giết chóc là đại cấm kị. Ngay cả với những con cá,
miếng thịt trên bàn ăn cũng nhận được lời cảm ơn "Itadakimatsu"
- điều này chính là phong tục đẹp đẽ chịu ảnh hưởng sâu đậm của Thần
đạo Nhật Bản được duy trì tới tận ngày hôm nay.

Do bản chất không cưỡng ép con người làm theo điều gì, Thần đạo cứ
thế tồn tại bên lề cuộc sống người Nhật, trở thành kim chỉ nam không bắt
buộc của họ (nhưng lại được tuân thủ nghiêm ngặt. Người Nhật mà!) Thần
đạo tồn tại ở mọi ngõ ngách trong cuộc sống của người Nhật, từ các sự
kiện năm mới, lễ hội cho tới đám cưới, cầu may; và Thần đạo cũng thoải
mái chia sẻ chỗ đứng trong lòng người Nhật với Phật giáo. Việc hai tôn
giáo cùng lúc tồn tại hòa thuận trong cùng một quốc gia, với một lượng
người rất lớn cùng lúc thờ phụng cả hai là một điều hiếm gặp trên thế
giới, hay ít nhất là không thường thấy ở Trung Đông hoặc Ấn Độ.
Ấy
thế mà vào buổi ban đầu, người Nhật thậm chí còn chẳng bận tâm tới việc
đặt cho tôn giáo khởi nguyên của mình một cái tên. Mãi cho tới khi Phật
giáo du nhập vào đảo quốc này, cái tên Shinto mới ra đời. Định danh cho
một thứ đã hiển nhiên tồn tại trong cuộc sống hàng ngày của mình để làm
gì, khi mà mình đã quá quen thuộc với nó; và chỉ cho tới khi Đạo Phật
(con đường của Phật) trở thành đức tin thứ hai ở Nhật, người dân xứ sở Anh Đào mới tạo ra cái tên Thần đạo (con đường của Thần).
Cho tới năm 2014, Nhật Bản có khoảng 90 triệu người thờ Phật, 377.000
tăng sĩ (chiếm 34,9% dân số quốc gia này), trong khi gần như 100% người
dân Nhật Bản đã thấm nhuần "con đường của Thần" vào từng hơi thở hàng
ngày. Ai bảo là cùng lúc theo hai tôn giáo là khó khăn nào? Ít nhất là
không phải đối với người dân Nhật Bản.

Người Nhật có lẽ không cần quá cố gắng để giữ cho bản sắc văn hóa -
trong đó có tôn giáo Shinto - khỏi bị mai một giữa các tác động tới từ
thế giới bên ngoài. Không giống như nhiều tôn giáo khác được người ta
tìm tới qua các nghi lễ, Thần đạo tồn tại giữa cuộc sống hàng ngày qua
các phong tục tập quán đẹp đẽ, được quảng bá tới thế giới qua những vu
nữ thánh thiện mặc kimono trắng, những cổng đền Torii đỏ thắm nằm trên
những bậc thang cao trên triền đồi thoai thoải, ở những cổng rừng hay
đôi khi mọc lên giữa biển. Những thước phim quảng cáo du lịch của người
Nhật luôn khéo léo lồng ghép vào các chi tiết về chùa chiền địa phương
với nhiều thanh niên thành tâm cầu nguyện, ghi lời nguyện ước lên những
tấm gõ Ema treo trước đền thờ thần thánh; bản thân người Nhật vẫn có
niềm tin rằng Tam chủng thần khí (ba bảo vật của thần) hiện vẫn được lưu
giữ tại những địa điểm trọng yếu của quốc gia. Đó là những hình ảnh đẹp
không thường thấy ở những quốc gia có tốc độ phát triển cao vào hàng
bậc nhất thế giới như xứ sở hoa Anh Đào.

"Tam chủng thần khí" trong truyền thuyết của người Nhật, bao gồm một chiếc gương, một mảnh ngọc và một cây gươm bình thiên hạ.
Cái cách đề người trẻ Nhật Bản cũng như toàn thế giới
biết đến tôn giáo, những vị thần xa xưa hay các điển tích cổ đại của
Shinto cũng hoàn toàn khác lạ. Nếu bảo bất cứ ai trong số chúng ta bỏ ra
một buổi chiều ngồi đọc về các giáo lý, ghi nhớ từng vị thần Đạo giáo,
từng đức Phật tòa sen một, đó hẳn sẽ là một cực hình đối với những thanh
niên quen với nhịp sống thành thị hay có sẵn hằng hà sa số các thú vui
giải trí khác. Thế nhưng, giống như cái cách chúng ta biết về Đấu Chiến
Thắng Phật dưới cái tên Tôn Ngộ Không từ bộ phim Tây Du Ký huyền thoại,
nhiều người trẻ trên toàn thế giới biết về Thần Mặt trời, Mặt trăng và
Biển khơi - giông bão Nhật Bản qua bộ truyện tranh Naruto.
Manga và anime do các tác giả Nhật Bản sáng tạo nên có một phần rất lớn
dựa trên những nguyên liệu dân gian, trong đó có thể điểm qua Noragami -
một bộ truyện tranh xuất sắc lấy đề tài về những vị thần trên Cao thiên
nguyên Takama-ga-hara. Trong Noragami, những điển tích Thần đạo, những
phong tục tập quán như đi lễ đầu năm cầu may, những lời cầu nguyện hay
tục lập đền thờ đều được hình tượng hóa một cách gần gũi và dễ hiểu.
Không có những bài học triết lý nặng nề, không có những trường đoạn kinh
kệ dài dòng văn tự (Shinto giáo vốn cũng không lưu trữ kinh thư), thế
nhưng Noragami và hằng sa số những tác phẩm chuyển thể lấy đề tài Thần
đạo khác vẫn được nhiều người đón nhận. Với người Nhật mà nói, phát
triển và quảng bá cũng chính là cách thức gìn giữ tôn giáo và văn hóa
hiệu quả nhất.

Một chuyện vui nữa đủ để thấy người Nhật không hề ngần ngại phát triển
tôn giáo đặc sắc của mình ngay ở giữa thời hiện đại. Vào năm 2015, cô
mèo Tama - linh vật nổi tiếng đảm nhiệm chức vụ trưởng ga tàu Kishi -
qua đời, hưởng thọ 16 năm tuổi người và hơn 80 năm tuổi mèo. Chú mèo đã
khiến người Nhật Bản tiếc thương, đồng thời cử hành một tang lễ trọng
thể cho Tama trước khi phân bổ chức vụ trưởng tàu cho một chú mèo mới
tên Nitama (Tama đời hai). Tama sau đó, bất ngờ thay, đã được... bình
chọn trở thành vị thần mới bảo trợ cho ngành đường sắt và những chuyến
đi an toàn bằng xe lửa. Sự việc nghe thì có vẻ đáng yêu, thế nhưng đã
biến mèo Tama trở thành một vị thần mới, quyền lực đủ để có sổ hộ khẩu
trên Cao Thiên Nguyên linh thiêng của Thần đạo Nhật Bản. Người Nhật
không chỉ quảng bá văn hóa và tôn giáo của họ ra thế giới bên ngoài, họ
cũng tự "nâng cấp" nó từ trong lòng mỗi người dân, khiến cho Thần đạo ăn
sâu vào từng khía cạnh của đời sống theo cái cách đáng yêu như thế đấy!

Chú mèo trưởng ga Tama đã trở thành một vị thần sau khi qua đời nhờ có tình yêu thương và tinh thần Shinto của người Nhật Bản.
Cái cách mà Thần đạo - bên cạnh những nét đẹp văn hóa
khác của Nhật Bản - xứng đáng trở thành ví dụ về việc "hòa nhập mà không
hòa tan" mà đất nước nào cũng có thể soi vào để học tập theo. Mùa hè
năm nay lại đến rồi, những tour du lịch đến thăm cố đô Kyoto, cho hươu
sao Nara ăn và thăm đền thờ Toji, Todai hay Senso sẽ lại rộng cửa. Sẽ
lại có hàng triệu lượt khách du lịch đổ tới Nhật Bản đến thăm quan, để
rồi tiếp tục trầm trồ với những nét văn hóa xưa cũ được giữ gìn trọn vẹn
trong từng khoảnh khắc sống đời thường, bình dị nhất của mảnh đất văn
hiến này.
Những cánh cổng đền tuyệt đẹp mà người Nhật gọi là Torii.
Những vu nữ Nhật Bản trong trang phục kimono đỏ-trắng truyền thống của đền thờ.
Kiyomizu-dera ("Đền nước tinh khiết") là nơi các tín đồ tin rằng "Nữ thần của lòng thương xót" cư trú.
Phong cảnh nên thơ tại một số đền thờ Nhật Bản