Fukuzawa Yukichi (1835-1901) là nhà tư tưởng vĩ đại
của Nhật Bản thời cận đại. Những tư tưởng của ông ảnh hưởng to lớn và
sâu sắc, làm thay đổi nước Nhật thời kỳ này, thậm chí kéo dài đến tận
ngày nay.
Nhà tư tưởng Fukuzawa Yukichi - Ảnh: Japan Times
Có thể kể những tác phẩm tiêu biểu của ông như Gakumon no susume (đã được dịch sang tiếng Việt với nhan đề Khuyến học), Fukuo Jiden (đã được dịch sang tiếng Việt với nhan đề Phúc Ông tự truyện), Bunmeiron no gairyaku (Khái lược văn minh luận)...
Ngoài
những tác phẩm đồ sộ, có tầm ảnh hưởng không nhỏ đến tư tưởng của người
Nhật kể trên, Fukuzawa Yukichi còn có những luận thuyết ngắn bàn về
phẩm cách, thói quen, lối sống của con người trong xã hội.
Đặc biệt để dạy hai con trai, ông đã viết Hibi no oshie - Những lời dạy thường ngày, với những răn dạy vô cùng thấm thía không chỉ ở thời đại ông mà cho tới tận ngày nay.
Dưới đây là một số lời dạy của ông dành cho con:
1. Khi
đọc sách, chúng ta thường quên mất phần đầu được viết trong sách. Cũng
như gánh nước bằng cái thùng không đáy, có gánh bao nhiêu cũng không thể
lấy được nước, nhất định phải tổng kết lại sau khi đọc sách. Nếu không, chúng ta sẽ quên mất những gì được viết ở đoạn đầu.
Nếu chỉ tự hài lòng mình đã đọc xong một quyển sách mà quên mất nội dung ban đầu thì chẳng học hỏi được gì. Phải lưu ý điều này.
2.
Không được làm những việc hung ác như giết côn trùng, làm đau đớn những
con vật. Khi làm những việc như vậy, chúng ta sẽ đánh mất trái tim tử
tế đối với con người và làm những việc tàn ác hơn. Phải cực kỳ kiềm chế.
3. Cho
dù là trẻ con đi nữa, cũng không thể là trẻ con mãi được. Phải trưởng
thành, phải trở thành người lớn. Vì vậy, ngay từ nhỏ, không được ỷ lại,
không trông chờ vào người khác chừng nào tốt chừng nấy.
Tự
mình đánh răng, rửa mặt, tự mình mặc quần áo, mang tất... Ngoài ra,
những việc gì mình có thể làm thì nên để ý tự mình làm. Tiếng Anh gọi
việc này là "independent". "Independent" có nghĩa là "độc lập". Độc lập
là tự mình tự lập, không trông cậy vào người khác.
Trẻ em Nhật được cha mẹ dạy tự lập từ nhỏ - Ảnh: The Telegraph
4. Trái
tim con người, cũng như khuôn mặt, mỗi người mỗi khác nhau. Có người
mặt tròn, có người mặt dài. Không có mặt người nào giống người nào. Và
trái tim cũng y hệt như vậy. Không có trái tim người nào giống người nào
cả.
Có người tính tình nóng nảy, có người kiên nhẫn. Có
người trầm tính, cũng có người ồn ào. Vì vậy, không được nhìn vào hành
vi của người khác rồi vì không thích điều đó mà trở nên tức giận. Hãy cố
gắng kiềm chế. Quan trọng là sống chan hòa với nhau.
5. Người
không nhìn thấy được, không nghe được, ta gọi là người khuyết tật. Các
con may mắn sinh ra không bị khuyết tật. Nhưng khuyết tật không chỉ ở
mắt, tai, còn có người bị khuyết tật tâm hồn.
Nghe giảng
đạo lý mà không hiểu thì không bằng người điếc, nhìn sách mà không đọc
thì chẳng bằng người mù. Những khuyết tật như mắt không nhìn thấy được,
tai không nghe thấy được thì không gì đáng xấu hổ. Chính khuyết tật tâm
hồn mới thật sự đáng xấu hổ.
6. Dù
bằng vải bông hay vải gì đi nữa, mặc các loại áo quần rẻ tiền không có
gì đáng xấu hổ. Nhưng quần áo dính vết bẩn, tay chân lấm lem, không sạch
sẽ mới đáng xấu hổ. Từ nhỏ, phải biết chú ý ăn ở sạch sẽ, vệ sinh, rửa
tay chân, không làm bẩn quần áo.
7.
Con người phải có dũng khí. Dũng khí là sự mạnh mẽ. Dũng khí là thái
độ, tinh thần không sợ hãi trước sự vật. Cho dù là chuyện gì đi nữa,
chuyện gì bản thân đã quyết, nhất định không được bỏ cuộc. Có gian khổ
cũng phải vượt qua để hoàn thành mục tiêu.
Ví dụ, không
phải vì không thể đọc qua một lần mà nhớ hết nên ta vứt bỏ việc đọc
sách. Phải tỏ rõ sự mạnh mẽ ở đây. Đọc một lần, hai lần, mười lần, hai
mươi lần, đọc cho đến khi thấm nhuần. Quan trọng là nỗ lực bằng tinh
thần, trái tim mạnh mẽ.
8.
Trên đời, không người nào tuyệt vời bằng cha mẹ. Không người nào tử tế
với ta như cha mẹ. Cha mẹ mạnh khỏe, sống lâu là mong ước của con cái,
nhưng không thể biết trước được. Hôm nay cha mẹ còn sống nhưng biết đâu
nay mai cha mẹ sẽ ra đi.
Chuyện sống chết của cha mẹ nằm
trong tay thần linh. Thần linh tạo ra cha mẹ và thần linh cho cha mẹ
sống, có khi bắt cha mẹ chết. Vạn vật trong trời đất là do thần linh
sáng tạo ra. Vì vậy, từ nhỏ, hãy biết ơn thần linh và làm theo lời răn
dạy của thần linh.
9. Hằng ngày chúng ta ăn ba bữa cơm, tối đi ngủ, sáng thức dậy. Ngày nào cũng như ngày nấy [...] Vốn
dĩ việc ăn uống, ngủ nghê thì ngựa, lợn, con gì cũng có thể làm được.
Đã sinh ra làm người, lẽ nào chúng ta chỉ trải qua ngày tháng như những
con vật, con ngựa, con lợn mà được sao? Vậy thì đáng khinh biết bao.
Một
khi đã sinh ra làm người trong thế giới này, chúng ta phải làm những
thứ mà chim chóc, muông thú không làm được. Phải thể hiện sự khác biệt
đối với động vật. Sự khác biệt đó là thấm nhuần đạo lý, không lạc lối
trước những ham muốn trước mắt, viết chữ, đọc sách, hiểu biết thế giới
rộng lớn, biết phân biệt sự khác nhau giữa thế giới xưa và nay.
Chúng
ta có thể giao tiếp với mọi người trong xã hội, với tư cách một thành
viên của xã hội, không làm những gì xấu hổ với lương tâm. Chính vì làm
được những điều này mà con người khác với con vật và được gọi là linh
trưởng của vạn vật là vậy.
10. Nếu bị thương ở tay, chân, ta có thể chăm sóc, xức thuốc, chữa trị là khỏi. Nếu là vết thương nhỏ thì không để lại thẹo.
Con
người vốn là sinh vật không nói dối. Cũng là sinh vật không trộm cắp.
Vì vậy, chỉ một lần nói dối, một lần trộm cắp sẽ trở thành vết thương
trong tâm hồn.
Vết thương trong tâm hồn đáng sợ hơn vết
thương ở tay chân. Bởi không thể chữa vết thương đó bằng thuốc hay miếng
dán, và nó sẽ trở thành vết thương cả đời người. Vì vậy, ta phải cẩn
thận, không để tâm hồn bị thương.
11. Trẻ
con luôn muốn được người khác thương yêu. Khi tiếp xúc với người ngoài
xã hội, đương nhiên phải ngoan ngoãn, ôn hòa nhưng ngay cả khi ở nhà
mình cũng phải như vậy. Khi nhờ ai đó làm giúp việc gì, không được nói
trống không.
Ví dụ, khi muốn uống nước, thay vì "cho cốc
nước", nếu biết nói "cho con xin cốc nước" thì hẳn người được nhờ sẽ
vui vẻ lấy nước cho ta uống. Bất kỳ việc gì cũng vậy, phải luôn chú ý
lời ăn tiếng nói, không được xấc xược.
Fukuzawa Yukichi đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đọc sách - Ảnh: Japan Times
12. Ngày
xưa, người làm công việc khó thì được tôn kính, người làm công việc dễ
thì bị xem thường. Có thể nói việc đọc sách và suy nghĩ về sự vật, làm
những việc có ích cho xã hội là công việc khó. Trở thành người được tôn
kính hay người bị xem thường tùy vào độ khó, dễ của công việc.
Khi
xưa, những người có địa vị như các đại danh, công gia, võ sĩ... cưỡi
ngựa, cầm kiếm, bề ngoài trông rất phong độ nhưng bên trong lại trống
rỗng.
Sách không đọc, những lý luận khó không hiểu, cứ
để ngày tháng trôi qua. Nhìn những người như vậy, không cần phải tôn
trọng hay e ngại địa vị của họ. Những người này chỉ có tiền của và thóc
gạo từ cha ông để lại nên trông hào nhoáng như thế nhưng cũng như người
phu kéo xe mà thôi.
13. Trông
người mà ngẫm đến ta. Cho dù không thiếu thốn cơm ăn áo mặc nhưng nếu
tâm hồn nghèo nàn, trái tim xấu xa, không đọc sách, không học hành thì
dù có mặc những bộ kimono lộng lẫy bao nhiêu đi nữa, sống trong ngôi nhà
rộng lớn thế nào đi nữa cũng sẽ bị mọi người xung quanh xem thường như
người hành khất mà thôi.
14. [...]
Nếu gieo lúa mạch, cây lúa mạch sẽ mọc lên, nếu gieo hạt đậu, cây đậu
sẽ mọc lên; thuyền gỗ thì nổi, thuyền đất thì chìm [...] Vì vậy, bây giờ, nếu con làm điều tốt, sẽ có kết quả tốt đẹp; nếu làm điều xấu, điều xấu sẽ đến [...] Làm
việc xấu chắc chắn sẽ lãnh hậu quả xấu. Tường nhà có tai, cửa nhà có
mắt. Làm việc xấu mà đòi trốn tội được sao? Nhất định không thể nào trốn
tránh tội lỗi được đâu.
15. Một
khi đã sinh ra làm người, phải làm những việc có ích cho xã hội. Người
nông dân trồng lúa, thợ mộc dựng nhà, thương nhân bán hàng, thầy thuốc
chữa bệnh, học giả dạy đạo lý, nâng cao kiến thức cho mọi người, viên
chức điều hành chính trị làm cho cuộc sống trong xã hội tốt đẹp lên...
Mỗi
người có vai trò của mình. Công việc nào cũng không thể thiếu trong xã
hội. Chỉ cần làm việc có ích cho xã hội, người đó sẽ được báo đáp. Và
cũng có thể sống đời tốt đẹp.
Vậy mà có người chỉ cần có
tiền là được, không buồn suy nghĩ tốt, xấu cho xã hội, chỉ thỏa mãn
lòng tham của mình. Người kiếm tiền bằng trò cờ bạc, bán những vật vô
dụng cho người khác, hay lừa gạt phụ nữ trẻ em để kiếm tiền, làm những
việc xấu xa mà chẳng thấy xấu hổ.
Những người như vậy
thật sự nhiều. Những việc như vậy không chỉ làm phiền người khác, tham
lam, chỉ biết đến lợi ích bản thân, không có ích cho xã hội mà ngược
lại, gây tai họa cho người khác, ảnh hưởng đến kinh tế đất nước và lúc
đó, bản thân cũng gánh chịu tổn hại.
Trích Phụ lục II - Khái lược văn minh luận của Fukuzawa Yukichi do Nguyễn Đỗ An Nhiên dịch, Nhà (xuất bản thế giới và Công ty Sách Omega Việt Nam xuất bản 2018.)
- Cùng trẻ em Nhật ăn trưa mới thấm thía thế nào là thua ngay từ vạch xuất phát
- Cách người Nhật dạy trẻ vượt bằng được mọi khó khăn
Theo Tuổi Trẻ
https://tuoitre.vn/15-loi-day-con-cuc-tham-cua-nha-tu-tuong-vi-dai-nhat-20180211165836557.htm