Bước qua hàng chờ phỏng vấn ở hội chợ nghề nghiệp khoa học máy tính Đại học Carnegie Mellon, tôi thấy vài sinh viên của mình.
Steve Young, một trong số hàng trăm em đang đứng xếp
hàng, nói với tôi: "Em tốt nghiệp với bằng trí tuệ nhân tạo và thấy có
sự thiếu hụt trầm trọng những người có kỹ năng này. Em chắc rằng em sẽ
có nhiều đề nghị việc làm". Tôi gật đầu đồng ý, biết rằng cậu đã lập kế
hoạch nghề nghiệp đúng. Trí tuệ nhân tạo (AI) bây giờ cần dùng cho nhiều
sản phẩm. Từ xe hơi tự lái tới robot chế tạo, từ máy có thể phân biệt
tế bào ung thư với tế bào thường tới bộ điều nhiệt thông minh, loa thông
minh được dùng trong nhà thông minh... Các ứng dụng cần AI đang mở rộng
cũng đã tạo ra việc thiếu hụt "công nhân trí tuệ nhân tạo" trong mọi
ngành. Mặc dầu nhiều trường tại Mỹ đang mở thêm các lớp đào tạo AI, thị
trường vẫn thiếu. Theo báo cáo của chính phủ Mỹ, nước này sẽ cần quãng
2,3 triệu "công nhân AI" thập kỷ tới.
"Thiếu người
có kỹ năng AI đã tác động lên tăng trưởng của toàn thể ngành công nghiệp
Mỹ", một nhà quản lý cấp cao nói với tôi, "chúng tôi gặp khó khăn khi
thuê công nhân AI trong ba năm qua, nhưng tới đây còn khó hơn vì nhiều
công ty đang cạnh tranh để có những tài năng này". Lý do là AI sẽ làm
thay đổi toàn bộ nền kinh tế toàn cầu theo cùng cách mà động cơ hơi
nước, điện hay Internet đã làm trong các cuộc cách mạng công nghiệp đã
qua. Nhiều lãnh đạo nói về "công nghiệp 4.0" mà không biết rằng AI là
động cơ dẫn lái mọi thứ và tác động tới nền kinh tế toàn cầu. Nhưng tốc
độ của cuộc đổi thay sẽ phụ thuộc vào sự sẵn có của lực lượng "công nhân
AI" và hiện thời không có nhiều.
Theo báo cáo việc
làm của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, trong vòng năm năm nữa, phần lớn các
công ty sẽ bắt đầu giảm số công nhân và thay thế họ bằng robots, phần
mềm tự động hoá. Nhà kinh tế trưởng của một ngân hàng Anh dự đoán, có
thể 80 triệu việc làm được tự động hoá trong vòng năm năm tới, đặc biệt ở
châu Á, châu Phi và Nam Mỹ - nơi một nửa số việc làm hiện có sẽ được số
hóa hoàn toàn.
Có những ý kiến khác nhau về tự
động hoá. Một số người tin và chưa tin rằng robots sẽ cướp đi nhiều việc
làm hơn số được tạo ra. Tất nhiên, không ai biết đích xác bao nhiêu
người sẽ mất việc nhưng tôi tin rằng tự động hoá sẽ xảy ra tại nhiều
bước. Đầu tiên, việc làm thủ công sẽ được tự động hoá rồi đến việc làm
văn phòng và những công việc khác. Nó sẽ xảy ra dù bạn thích hay không.
Điều quan trọng là bạn phải chuẩn bị và nếu có thể, đổi công việc của
mình thành cái gì đó có tương lai tốt hơn. Một nhà kinh tế viết: "Tôi có
thể thấy cơn sóng thần công nghệ đang kéo tới nhưng những người trên
bãi biển vẫn mải hội hè mà không biết rằng mạng sống của họ đang lâm
nguy. Cuộc cách mạng công nghiệp thứ tư sẽ có thất nghiệp đại trà và hỗn
độn".
Báo cáo Kinh tế Toàn cầu cho biết, sẽ có
trên 7 triệu việc làm trong ngành công nghệ cao mở ra nhưng không có đủ
công nhân có kỹ năng để lấp vào. Mọi công ty đều đang săn lùng công nhân
kỹ năng cao, cạnh tranh giữa các quốc gia càng dữ dội. Đây là cơ hội
vàng cho nhiều người trẻ nhưng câu hỏi là: bao nhiêu người biết thông
tin này và bao nhiêu người trong số họ có kỹ năng đáp ứng nhu cầu? Trong
khi hàng triệu học sinh tốt nghiệp trung học đang lập kế hoạch vào đại
học, bao nhiêu em nhận được lời khuyên nghề nghiệp đúng đắn để dẫn lối
cho họ phát triển những kỹ năng thị trường cần? Bao nhiêu người trong số
các em sẽ kết thúc đại học với các "kỹ năng đúng"?
Tôi
nghĩ điều khẩn thiết cho các trường là tập trung đào tạo kỹ năng công
nghệ cao để chuẩn bị cho sinh viên tham gia thị trường việc làm. Làm sao
để đa số học sinh bước ra khỏi trường trung học đã có một số kỹ năng
đúng ngay bây giờ dù họ có vào đại học hay không. Trước khi tốt nghiệp
trung học, mọi học sinh phải biết ít nhất một ngôn ngữ lập trình như
Java hay Python và biết cách áp dụng công nghệ vào công việc. Học sinh
trung học cũng cần những kỹ năng mềm như cộng tác, trao đổi và làm việc
nhóm cũng như đạo đức công việc để họ có thể vận hành tốt trong mọi vị
trí ở tương lai, bất kể nơi nào. Trong nhiều năm, tôi đã kêu gọi có thêm
nhiều lớp về khoa học, công nghệ, kỹ nghệ và toán học (STEM), vận dụng
công nghệ nhiều hơn trong các trường phổ thông và đại học. Đơn giản vì
đây là tương lai.
Công nghệ AI đang thay đổi nhanh
tới mức phần lớn các đại học không thể bắt kịp. Carnegie Mellon là đại
học đầu tiên ở Mỹ đào tạo bằng về trí tuệ nhân tạo. Lý do là cha đẻ nền
tảng của trí tuệ nhân tạo, giáo sư Allen Newell và Herbert Simon, xuất
thân từ đây. Cùng với giáo sư John McCarthy, Marvin Minsky từ Đại học
Dartmouth College đã đưa ra bài báo đầu tiên về trí tuệ nhân tạo năm
1955. Kể từ đó, nhiều phát minh AI đã tới từ trường khoa học máy tính
của Carnegie Mellon kể cả xe tự lái đầu tiên - xe Mars Rovers, robot
công nghiệp, và công cụ học máy. Do nhu cầu cao, ngoài lương tốt, nhiều
sinh viên thường có việc làm từ nhiều tháng trước khi tốt nghiệp.
Để
chuẩn bị cho tương lai, không thể muộn hơn bắt đầu từ bây giờ bằng việc
trả lời: bao nhiêu trẻ em tiểu học đáp ứng các chuẩn đọc hiểu trong
toán học và khoa học? Bao nhiêu học sinh trung học biết ít nhất một ngôn
ngữ lập trình? Bao nhiêu học sinh vào đại học với bản kế hoạch nghề
nghiệp được viết ra điều họ muốn làm và biết rõ kỹ năng nào họ cần học?
Chừng nào "đo" được những dữ liệu đơn giản này, ta mới có thể chia nhỏ
nó tới mức có thể hành động được, rồi mới tạo ra cải tiến cho học sinh
của mình.
Cuộc cách mạng công nghiệp thứ tư đã ở
đây và nhiều thay đổi sẽ sớm xảy ra. Thay đổi hay không là chọn lựa của
chúng ta vào lúc này. Tiếp tục tranh cãi và tiêu tốn nhiều thời gian hơn
vào các cuộc họp tìm giải pháp hay hành động bằng việc đào tạo lại cho
các thầy cô về công nghệ để giúp họ nhanh chóng dạy học sinh bước vào
thách thức phía trước? Tương lai trong tay chúng ta.
John Vũ
https://vnexpress.net/tuong-lai-cua-viec-lam-4148698.html